Ռաֆայել Գրիգորյան «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիր 

Ի՞նչ է կենսոլորտը, ի՞նչ ոլորտներ է ընդգրկում:

Քանի որ կենդանի օրգանիզմներն ունեն շատ լայն տարածում, ուստի կենսոլորտն րնդգրկում է ողջ ջրոլորտը, քարոլորտի վերին և մթնոլորտի ստորին շերտերը:

 

Որո՞նք են կենսոլորտի հիմնական բաղադրիչները:

Կենսոլորտի հիմնական բաղադրիչներից են բույսերը և կենդանիները։

 

Թվարկեք կենդանի օրգանիզմների թագավորությունները: Ո՞ր թա­գավորությունում է դասվում մարդը:

Կենդանի օրգանիզմների թագավորությունները չորսն են՝ բույսերի, կենդանիների, մանրէների և սնկերի։ Մարդը դասվում է կենդանիների թագավորությանը։

 

Տարբեր նյութերի հետ կենդանի օրգանիզմների փոխազդեցության ի՞նչ օրինակներ գիտեք:

Կենդանի օրգանիզմները միայնակ չեն կարող երկարատև գոյատևել, նրանք փոխազդում են տարբեր մարմինների և նյութերի հետ: Այդ նյութե­րից է, օրինակ, թթվածինը, որով կենդանի օրգանիզմների մեծ մասը շնչում է:

 

Կենսոլորտում ի՞նչ գործառույթներ են իրականացնում կենդանի օրգանիզմները:

Կենսոլորտը մի ուրույն ամբողջություն է, բարդ համակարգ, որտեղ կենդանի օրգանիզմները միասին կատարում են կարևոր գործառույթներ: Դրանցից է, օրինակ, Երկրագնդում տարբեր նյութերի հոսքը, որն իրակա­նանում է կենդանի օրգանիզմների միջոցով: Շատ նյութեր, օրինակ՝ ջուրը կամ ածխաթթու գազը, հեռանում են կենդանի օրգանիզմից, հայտնվում շրջակա միջավայրում և հետո նորից վերադառնում կենդանի օրգանիզմ: Տեղի է ունենում նյութերի մի շրջապտույտ:

 

Ուշադիր դիտարկեք տեղանքը, շրջակա միջավայրը: Ի՞նչ գիտեք այդ միջավայրի պայմանների մասին: Թվարկեք և նկարագրեք շրջապատի կենդանի օրգանիզմները, բույսերը և կենդանիները: Ի՞նչ գիտեք այդ օրգանիզմների մասին:

Բնապահպանական ի՞նչ խնդիրներ գիտեք:

Օդի աղտոտում, երաշտ, բնության աղտոտում:

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

 

Արդյոք կենդանիներն ունե՞ն կառուցվածքի և կենսագործունեու­թյան առանձնահատկություններ: Որո՞նք են դրանք:

Տարբեր կենդանիներ բոլորս ենք տեսել բնության մեջ, շրջակա միջա­վայրում, դպրոցամերձ տարածքում, բակում, նույնիսկ տանը: Նկատել ենք, որ կենդանիները հեշտությամբ կարող ենք տարբերել բույսերից: Դրանում կարևոր են կենդանիների կառուցվածքի և կենսագործունեության առանձ­նահատկությունները: Նշենք դրանցից հիմնականները:

 

Նախ՝ կենդանիները տարբեր չափ­ի են, կազմված են տարբեր մասերից:

 

Բայց բոլոր կենդանիների մարմինը համաչափ է: Մարմնի մի մա­սը կամ հատվածը կարծես կրկնում է մյուսը:

 

Ինչո՞ւմն է կենդանիների աճի և զարգացման առանձնահատկությունը:

Իրար հետ համեմատելով տարբեր տարիքի կենդանիներ՝ կգտնենք մի կարևոր առանձնահատկություն ևս. կենդանիներն աճում են ամբողջ մարմնով և մինչև որոշակի տարիք:

 

Կենդանիների տեղաշարժման ի՞նչ օրգաններ գիտեք:

Փոքր կենդա­նիների մտրակները և թարթիչները, որդերի խոզանները, շատ միջատների թևերը և ոտիկները, ձկների լողակները, թռչունների թևերը և ոտքերը, կաթ­նասունների վերջույթները տեղաշարժվելու համար են:

 

Ինչո՞վ են սնվում կենդանիները:

Կենդանիները սնվում են բույսերով, սնկերով կամ միջատներով:

1. Ի՞նչ են լեռները, ինչո՞վ են դրանք տարբերվում բլուրներից:
   Լեռները դրանք բարզր գագաթ ունեցողներն են։
2. Որո՞նք են լեռան հիմնական մասերը:
   Գագաթ, լանջ, ստորոտ։ 
3. Լեռներն ըստ բարձրության ի՞նչ տեսակների են լինում:
   Բարձր, հին, արհեստական։
4. Լեռներն ըստ կառուցվածքի ի՞նչ տեսակների են լինում:
   հրաբուխային, ավազային, ծաղկային։
5. Լեռներն ըստ հասակի ի՞նչ տեսակների են լինում:
   հին, նոր։

Երկրաշարժից առաջ պետ է ունենալ պայուսակ որի մեջ կլինի սնունդ, տաք շոր, քնապարկ:
Երկրաշարժի ժամանակ պետք չմատնվել խուճապի և թագնվել ապահով տեղ:
Երկրաշարժից հետո պետք է դուրս գալ դուրս և կանգնել բարձրահարկ շենքերից հեռու:

1. Ինչ ենք հասկանում Տիեզերք ասելով:
   Ես հասկանում եմ անվերջ տարածություն որում կան շատ աստղեր:
2. Տիեզերական ինչ մարմիններ գիտես, թվարկիր:
   Աստղ, երկնաքար, գալակտիկա, մոլորակ, մեգագալակտիկա:
3. Ինչ է աստղը:
   Դա մի մեծ տաք մարմին է որը կամաց-կամաց մեծանում է և ծախսում է իր վառելանյութը և վերջում երբ նրա վառելանյութը նա պայթում է:
4. Ինչ  համաստեղություններ գիտեսն և քանիսն են դրանք:
   Մեծ արջ, փոքր արջ,Առյուծ, Վիշապ:
5. Ինչպես է կոչվում մեր գալակտիկան: Ինչ հայկական ավանդապատում է կապվում մեր գալակտիկայի անվան հետ:

   Ծիր Կաթին

   Ըստ հայկական առասպելի, մի խիստ ձմեռ հայերի նախնի Վահագնը ասորիների նախնի Բարշամինից հարդ է գողացել, և երկնքում մասամբ երևացող Ծիր Կաթինը գողացած հարդի հետքն է^[3]
   

Լճաշենի կիկլոպյան ամրոցը զբաղեցրել է ավելի քան 50 հա տարածություն։ Այն ներառել է տասնյակ մեծ ու փոքր բլուրներ, ձորակներ, ժայռեր ու քարակույտեր, շրջափակվել է մի քանի պարիսպներով, որոնց ընդհանուր երկարությունը հասնում էր շուրջ 5 կմ^[1], իսկ արտաքին պարսպինը՝ 3 կմ-ի։ Միջնաբերդը գրավում էր 1 հա տարածք և արտաքին բնակավայրերի հետ կապված էր երկու գլխավոր, երեք երկրորդական ճանապարհներով։ Միջնաբերդի արևելյան և հարավ-արևմտյան կողմերն ունեցել են կրկնակի և եռակի պարիսպներ, որոնց կանգուն մնացած մասերի բարձրությունը հասնում է 3 մետրից 4 մետրի, տեղ-տեղ 5-7 մետրի։

1. Նկարագրեք որևէ երևույթ և նշեք դրա առաջացման պատճառներն ու առաջացրած հետևանքները։
   Անձրևը գեղեցիկ և օգտակար երևույթ է նա առջանում է ամպերի կուտակվելուց երբ նա գալիս է նա կարող է ջրել դաշտերը և հողամասերը, բայց նայև նա հողը դարձնում է ցեխ:

1. Ըստ ներքևում բերված նկարների՝ աղյուսակում գրեք կենդանի և անկենդան բնության մարմինների անուններ:

Կենդանի բնության մարմիններ	Անկենդան բնության մարմիններ
մարդ,շուն,կատու:	անտառ, լիճ,դաշտ,սար, ծաղիկ

 

Լրացուցիչ նյութ — հետաքրքիր մուլտֆիլմ բնության, կենդանիների, Երկիր մոլորակի մասին:

1. Քանոնով չափիր տետրի երկարությունը՝ արտահայտ­ված սանտիմետրերով և միլիմետրերով: Ստացված տվյալները գրանցիր համակարգչում:

Լայնություն-4 թիզ
Երկարություն-8 թիզ
Պարագիծ-24 թիզ
Մակերես-32 թիզ ²

3. Չափիր քո քայլի երկարությունը: Այնուհետև քայլերով չափիր քո դասարանի, դպրոցի միջանցքի երկարու­թյունը: Ստացված տվյալները արտահայտիր մետրե­րով և սանտիմետրերով:

   Լայնություն-8 քայլ
   Երկարություն-18 քայլ
   Պարագիծ-26 քայլ
   Մակերես-144 քայլ ²

4. Տանը բացիր պայուսակդ և որոշիր տվյալ պահին դրա­նում եղած առարկաների զանգվածները: Ստացված տվյալներն արտահայտիր կիլոգրամներով և գրամնե­րով:

1. Որ հողերն են կոչվում բերրի և ինչու:
   Սեև հողն է կոչվում բերի:
   Որովհետև նրա մեջ շատ հումուս կա:

   ---

2. Որն է հողի ամենակարևոր առանձնահատկությունը:
   Որ բույսեր են աճում:

   ---

3. Ինչ է հումուսը:
   Հումուսն առաջանում է մահացած բույսերի ու կենդանիների մնա­ցորդներից

   ---

4. Ինչպես պետք է մշակել հողը:
   Հողը պետք է

   ---

5. Որ հողերն են ամենից շատ հումուս պարունակում:
   Սև հողը:

Ստեփան Շահումյանի տուն-թանգարան, տուն-թանգարան Ստեփանավան քաղաքում։ 1978 թվականին Ստեփան Շահումյանի ծննդյան 100-ամյակի կապակցությամբ կառուցվել է հուշահամալիր, որն ներառեց տուն-թանգարանի շենքը։ Ընդգրկված է Ստեփանավանի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում։

Առաջադրանք՝

Քանի նյութից կարելի է պատրաստել բաժակ:

Ապակի, կավ, պլաստեռին, ոսկի, առծաթ,

Առանձնացնել մարմինները և նյութերը՝ փայտ, աթոռ, սեղան, ոսկի, մատանի, գրիչ, պատուհան, պղինձ, պայուսակ, բաժակ:

մարմին- աթոռ, սեղան,  մատանի, գրիչ, պատուհան, պայուսակ, բաժակ:

նյութ-փայտ , ոսկի , պղինձ

Տեսակավորիր հետևյալ նյութերը՝ պինդ, հեղուկ, գազային

ալյումին, երկաթ, ոսկի, գոլորշի, ջուր, նավթ, թթվածին, արծաթ, փայտ, ապակի

պինդ-ալյումին, երկաթ, ոսկի, արծաթ, փայտ, ապակի
հեղուկ- ջուր, նավթ
գազային-գոլորշի, թթվածին